Rola centrów liczenia w systemie kaucyjnym i wyzwania związane z ich projektowaniem

Centra liczenia (ang. Counting Centres), w których przechowywany jest materiał zebrany ze sklepów i przygotowywany do recyklingu, to jeden z kluczowych elementów systemu kaucyjnego, ale też ogromna inwestycja finansowa. W niniejszym tekście podsumowujemy informacje na temat tego, jaką pełnią rolę i jak funkcjonują. Z tą wiedzą łatwiej myśleć o zaprojektowaniu siatki centrów liczenia w taki sposób, aby inwestycja okazała się optymalną z punktu widzenia środowiskowego i ekonomicznego.

W jaki sposób opakowanie trafia do centrum liczenia

W obecnie działających  systemach kaucyjnych istnieją dwie formy zbiórki – manualna i automatyczna. Automatyczna wykorzystuje do zbiórki maszyny zwane RVM (ang. Reverse Vending Machine). Ustawione są one w sklepach, zazwyczaj tych wielkopowierzchniowych, ale też w tych mniejszych, jeśli jest na nie miejsce. Maszyny RVM pozwalają na szybki zwrot butelek i puszek, a kaucja wraca do konsumenta najczęściej w formie kuponu upoważniającego do obniżenia kwoty zakupów o wartość znajdującą się na voucherze. Materiał, który trafia do automatów jest od razu zgniatany i liczony. Pozwala to na większą liczbę składowania i przyjmowania odpadów w sklepie, a następnie ich transport do punktów przeładunkowych.

Inaczej sytuacja wygląda w przypadku zbiórki manualnej. Tutaj zadanie weryfikacji opakowań spoczywa na pracownikach sklepu. Na podstawie wizualnych oględzin oceniają oni czy opakowanie jest objęte kaucją – ułatwia to specjalny znak. Na tej podstawie zwracana jest klientowi kaucja, w tym wypadku najczęściej w postaci gotówki. Warte podkreślenia jest, że zebrane opakowania na tym etapie nie są liczone i zatwierdzane w systemie informatycznym. W sklepie pakuje się je do specjalnie oznakowanych worków, które następnie transportowane są do counting centers. Dopiero tam opakowania są liczone i wprowadzane do systemu informatycznego, na podstawie zeskanowanych kodów EAN. Po zliczeniu opakowań odpowiednia kwota zwrotu kaucji trafia do sprzedawcy.

Do kogo należą centra liczenia

Centra liczenia to obiekty, które w przypadku systemów scentralizowanych należą do operatora systemu, natomiast w zdecentralizowanych – do firm biorących udział w systemie. W Niemczech są to m.in. producenci napojów i firmy rozliczeniowe. Ciekawe wydaje się, że niektóre podmioty w Niemczech wyszły naprzeciw potrzebom mniejszych sprzedawców i uruchomiły mobilne centra liczenia, które usprawniają proces wypłaty kaucji dla przedsiębiorców oraz skracają proces logistyczny.

Należy zauważyć, że wyposażenie centrów liczenia i ich przepustowość zależy w dużym stopniu od właściciela. Jeżeli centrum liczenia należy do dużej firmy, wtedy większe środki mogą zostać przeznaczone na jego unowocześnianie. Natomiast jeżeli jest to operator systemu kaucyjnego, może mieć on te możliwości mniejsze. 

Lokalizacja centrów liczenia

Centra liczenia ze względu na swoją funkcję, czyli przechowywanie materiału zebranego ze sklepów i przygotowanie go do recyklingu, to obiekty o stosunkowo dużej powierzchni. Istnieją nawet takie zajmujące 27 000 m². W zależności od wielkości kraju, w którym działa system kaucyjny, istnieje od jednego do kilkunastu takich centrów liczenia. Wpływ na ich umiejscowienie ma przede wszystkim gęstość zaludnienia i koszty logistyki. Dlatego w mniejszych krajach, na przykład bałtyckich, stworzono po jednym centrum liczenia. Dla porównania na Słowacji jest ich pięć, natomiast w Niemczech jest ich aż kilkanaście. W wypadku Polski, można szacować, że takich obiektów powstanie 7. Liczba centrów liczenia powinna być też dostosowana do przewidywanej liczby punktów ze zbiórką manualną.

Wykorzystanie technologii

W zależności od czasu powstania, centra liczenia różnią się od siebie wykorzystywaną technologią. Różnice znajdziemy także w liczbie tak zwanych taśm zliczeniowych oraz systemach informatycznych, których w wypadku najnowszych obiektów jest kilka. Takie rozwiązanie stanowi zabezpieczenie przed utratą danych. Systemy informatyczne działają równolegle i tworzą dla siebie backup w razie awarii. W ten sposób nie ma przerw w dostarczaniu danych dotyczących liczenia zwracanych opakowań. Ponadto zmniejszone jest ryzyko strat finansowych, ponieważ każda ewentualna przerwa w przesyle danych jest równoznaczna ze straceniem pieniędzy ze zbelowanych już opakowań.

Największe centra liczenia, jak dla przykładu w Niemczech, posiadają wiele linii, na których liczone są odpady. W ciągu sekundy są one w stanie zeskanować ok. 7,5 opakowań. Dzięki temu cały proces przebiega sprawniej. Na liniach znajdują się przemysłowe maszyny, podobne do tych znajdujących się w sklepach. Pracownik najpierw skanuje plombę z worka pozwalająca na zidentyfikowanie sklepu, a następnie wysypuje na taśmę opakowania w celu ich zliczenia. Może się zdarzyć, że maszyna odrzuci opakowanie. Wtedy jest ono jeszcze raz oglądane przez pracownika. W przypadku jego zgodności z systemem pracownik skanuje kod EAN skanerem ręcznym i opakowanie zostaje zliczone. W kolejnym etapie opakowania są belowane i przewożone do recyklera, gdzie czekają na przetworzenie. 

Wyzwania związane z projektowaniem centrów liczenia

Uruchomienie centrum liczenia to duża inwestycja, która w wypadku średniej wielkości obiektu może sięgać nawet kilku milionów złotych. W trakcie planowania należy mieć na uwadze następujące koszty:

• budynek – w zależności od możliwości i potrzeb operatora może zostać wybudowany lub wynajęty. Zależy to od sytuacji finansowej oraz dostępności tego rodzaju powierzchni magazynowych. W obydwu przypadkach należy jednak przewidzieć odpowiedni metraż, który zdoła przyjąć szacowaną liczbę opakowań.
• utrzymanie – planując koszty związane z centrami liczenia nie powinno się zapominać również o mediach takich jak woda, elektryczność czy ogrzewanie. Ponadto powinny zostać wliczone koszty naprawy maszyn oraz potrzebnych do nich części zamiennych.
• inwestycja w sprzęt – największym wydatkiem przy tworzeniu centrów liczenia są maszyny pozwalające na wykonywanie zadań tej jednostki. Szacuje się, że taka inwestycja sięga ok. 3,2 mln EUR, w którą wchodzą zarówno urządzenia do liczenia i sortowania, jak i system IT.
• pracownicy – są oni odpowiedzialni za rozładunek oraz obsługę maszyn przez cały proces w centrum liczenia, aż do belowania i przygotowania transportu do recyklera. Średnio jeden taki obiekt zatrudnia ok. 60 pracowników.

Od wysiłku, jaki włożymy w proces projektowy zależy efektywność środowiskowa i ekonomiczna inwestycji w długim okresie. Warto zatem poświęcić mu uwagę i sięgnąć po ekspertów, którzy będą potrafili wskazać m.in. najlepszą lokalizację, liczbę centrów czy zaprojektują najbardziej optymalną infrastrukturę. Trzeba zaznaczyć, że omawiana rola i koszty związane z centrami liczenia, dotyczą tradycyjnych systemów kaucyjnych. W wypadku Smart DRS nie potrzebujemy takich obiektów, ponieważ wszystko jest już automatycznie zliczone w punkcie zbiórki, co znacząco obniża w tym przypadku koszty inwestycyjne na początku, ale też te wynikające z utrzymania centrów na przestrzeni czasu.

źródła:

 Balcers O., Brizga J., Moora H., Raal R., 2019, Deposit Return Systems for beverage containers in the Baltic States, Riga: Green Library